Poprawa jakości wody w Szczecinie - Szczecińska oczyszczalnia "Pomorzany"

Europa jest wrażliwa na punkcie ochrony środowiska naturalnego, a „śmierdzący” problem Szczecina nieustannie nasilał się przez kilkadziesiąt lat. 400-tysięczne miasto codziennie zrzucało do Odry 70 tysięcy ton „surowych” ścieków, a fatalny stan infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej wymagał szybkiej interwencji. Dodatkowo całą aglomerację wpisano na helsińską listę najpoważniejszych trucicieli Bałtyku i groziło jej 153 mln zł kar, z tytułu takiego, a nie innego sposobu korzystania ze środowiska.

Przełom wieków przyniósł poważny dylemat: postawić na ekologię i zbudować oczekiwaną przez pokolenia oczyszczalnię ścieków czy rokrocznie płacić za zanieczyszczanie rzeki, morza i sąsiadów za granicą? Wybór z jednej strony dość jednoznaczny, ale też obarczony ryzykiem, nieprzewidywalnymi trudnościami oraz koniecznością zakomunikowania społeczeństwu wielu niepopularnych informacji. Decyzja zapadła 10 lat temu i wtedy po raz pierwszy wypowiedziano oficjalną nazwę projektu „Poprawa jakości wody w Szczecinie”.

Finansowanie prac

Megainwestycje ruszyły w połowie 2003 roku, to wtedy podpisano pierwszy kontrakt na wybudowanie i uruchomienie jednej z 4 dużych pompowni ścieków. Największe w powojennej historii miasta zadanie inwestycyjne było już wówczas nie do zatrzymania. Latem 2004 roku podpisano kontrakt na zaprojektowanie, wybudowanie i uruchomienie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków „Pomorzany”, a już w styczniu 2006 roku zakończono pierwszy kontrakt na roboty tj. pilotażową modernizację starej sieci kanalizacyjnej. Jednak najwięcej prac ukończono w 2010 roku, kiedy to rozpoczęto próbny rozruch wspomnianych „Pomorzan”. Program początkowo składał się z 12 kontraktów budowlanych.

Pod koniec jego realizacji dodano jeszcze trzy kontrakty, które sfinansowano z pieniędzy zaoszczędzonych wcześniej na etapie rozstrzygania procedur przetargowych. Koszty wszystkich inwestycji wyniosły ostatecznie 280,82 mln euro, z czego 66% czyli kwotę 185,34 mln € pokryła Unia Europejska. Pieniądze początkowo pochodziły z przedakcesyjnego Funduszu ISPA, który po wejściu Polski do UE przekształcono w Fundusz Spójności. Pozostałą kwotę ok. 95,5 mln € zapewniono dzięki preferencyjnym pożyczkom i kredytom z konsorcjum finansowego, w skład którego weszły Bank Ochrony Środowiska oraz Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Część pieniędzy stanowił również wkład własny Zakładu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o. o. w Szczecinie.

Wykonawcy inwestycji

Oczyszczalnia „Pomorzany” jest jedną z najbardziej oczekiwanych i najważniejszych inwestycji w powojennym Szczecinie. Do jej zaprojektowania, wybudowania i uruchomienia zobowiązało się międzynarodowe konsorcjum firm: WTE Wassertechnik GmbH (Niemcy) – Polimex Mostostal Siedlce S.A. (Polska) – OTV S.A. (Francja). Rok trwały prace „papierowe”, polegające m.in. na gromadzeniu dokumentacji, projektowaniu i uzyskiwaniu pozwoleń natomiast roboty konstrukcyjne zaczęły się w 2005 roku i prowadzone były w mało sprzyjających warunkach terenowych i ekonomicznych.

Manewry na "polu minowym" i inne wyzwania...

Na początku stwierdzono zalegający w odpadach starego wysypiska śmieci gaz, który stanowił realne zagrożenie dla robotników budowlanych. Po odgazowaniu i rozpoczęciu rekultywacji składowiska szybko okazało się, że obszar przyszłej oczyszczalni to również swoiste „pole minowe”. Dlatego ze względów bezpieczeństwa, wykonawca zlecił stały nadzór saperski nad całością wykonywanych prac. Dodatkowo doszły problemy, które przeżywał cały polski rynek budowlany: odpływ pracowników na rynki zachodnie i wzrost kosztów robocizny oraz cen materiałów budowlanych. A i niekorzystny kurs złotówki do euro powodował zmniejszenie opłacalności zawieranych w Polsce umów budowlanych. Głównie te obiektywne czynniki sprawiły, że po uzgodnieniach z instytucjami nadzorującymi program, planowane pierwotnie na grudzień 2007 zakończenie kontraktu przesunięte zostało o dwa lata. Zanim na terenie dawnego wysypiska zbudowano system połączonych ze sobą wielkich, betonowych zbiorników, należało wzmocnić grząski, nadrzeczny grunt. Było to niezbędne, ponieważ pokłady nośne w niektórych miejscach znajdowały się na głębokości nawet 24 metrów w głąb ziemi.

Dość powiedzieć, że betonowe pale i kolumny żwirowe wbite pod konstrukcje oczyszczalni na powierzchni 8 ha, mają długość 120 km – czyli tyle, że układając je wzdłuż autostrady A6 i niemieckiej A11 sięgałyby ze Szczecina aż po Berlin. Łącznie w obiekty wbudowano 20 tys. m³ betonu i 6 tys. ton stali zbrojeniowej. Szacuje się, że w celu usunięcia śmieci i posadowienia obiektów wykonano 350 tys. m³ wykopów.

W trakcie budowy nie brakowało także problemów natury inżynieryjnej. Najpoważniejszym była nieudana próba szczelności konstrukcji żelbetowych, kiedy to po próbnym napełnieniu wodą okazało się, że odkształcenia ściany bloku biologicznego są większe niż zakładano. Trzeba było przeprowadzić dodatkowe ekspertyzy wykonane przez niezależnych ekspertów oraz wykonać wzmocnienia, które zastosowano później we wszystkich trzech zbiornikach biobloków.

Dzisiaj nie mamy już kompleksów

Kontrakt na zaprojektowanie i wybudowanie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków Pomorzany wraz z gospodarką osadową zakończono w grudniu 2009 roku, a jego wartość wyniosła 46,9 mln €. W aktualnym stanie wiedzy i postępu technologicznego jest to najnowocześniejsza oczyszczalnia ścieków tej wielkości w Polsce. Przedstawiciele wykonawcy obiektu i inżyniera kontraktu systematycznie podglądali i sprowadzali do niej najnowsze rozwiązania i urządzenia techniczne z Europy. Zgodnie z umową, wykonawca zapewnił dwuletni okres zgłaszania wad i usterek, jest cały czas obecny na terenie obiektu, dokonując niezbędnych napraw i regulacji. Dzisiaj nie mamy już kompleksów, nie odstajemy od Niemców czy Duńczyków w sposobie oczyszczania ścieków. To nas odwiedzają projektanci i wykonawcy podobnych instalacji, również coraz częściej opowiadamy partnerom z Europy Wschodniej o naszych doświadczeniach z zakresu ochrony środowiska naturalnego Bałtyku.

Tłoczenie ścieków na „Pomorzany” odbywa się za pomocą czterech dużych pompowni ścieków, w których są one wstępnie podczyszczane mechanicznie i wtłaczane do kolektorów przesyłowych. W oczyszczalni „Pomorzany” powtórnie usuwane są zanieczyszczenia stałe m.in. piasek i tłuszcze, a jednorodne ścieki trafiają do części biologicznej.

W bioblokach ścieki poddawane są procesom mieszania i napowietrzania. To właśnie tutaj specjalne szczepy bakterii żywią się materią organiczną i efektywnie redukują zawartość substancji biogennych tj. związki azotu i fosforu, znajdujące się w fekaliach. W ostatnim etapie ścieki „krążą” w osadnikach wtórnych, gdzie ostatecznie są doczyszczane i wreszcie jako sklarowana, bezpieczna dla środowiska woda zrzucane do odbiornika jakim jest Odra. Tak w bardzo dużym uproszczeniu można przybliżyć procesy zachodzące w oczyszczalni „Pomorzany”.

To oczywiście nie wszystko, co może zaoferować ten obiekt. Pozostaje sprawa osadów pościekowych, która w tym miejscu rozwiązana została kompleksowo. Osady poddawane są procesowi fermentacji, w wyniku którego odzyskiwane są duże ilości biogazu. Odwodniony i wysuszony osad poddawany jest następnie utylizacji termicznej, w wyniku której z wyjściowej masy pozostaje tylko 9 -10% popiołu. Jest on bezpiecznie składowany na wysypisku, służąc do jego „zamykania”. Biogaz, o właściwościach kalorycznych metanu, jest kierowany do gazogeneratorów, w których nieustannie zamieniany jest w energię elektryczną. Podkreślić należy fakt, że na chwilę obecną połowa zużywanej w obiekcie energii elektrycznej produkowana jest na miejscu, a pod kątem energii cieplnej jest on samowystarczalny. Roczne oszczędności z tytułu zakupu tylko energii elektrycznej wynoszą ok. 2 mln zł i wprost przekładają się na mniejsze koszty utrzymania całej oczyszczalni. Obiekt osiągnął pełną efektywność, a redukcja zanieczyszczeń zawartych w ściekach osiągnęła poziom ponad 90%. Jej przepustowość w okresie bezdeszczowym wynosi 66 tys. m³ ścieków na dobę, co oznacza, że z zakładanym marginesem „obsłuży” nawet 400 tys. mieszkańców miasta.

Inwestycje wokół "Pomorzan"

Potrzeby gospodarki wodociągowo-kanalizacyjnej Szczecina były daleko większe niż tylko budowa jednej oczyszczalni ścieków. Dlatego zrealizowano szereg innych, niezbędnych inwestycji. Zmodernizowano starą, a właściwie wybudowano na Prawobrzeżu nową oczyszczalnię ścieków „Zdroje”, ułożono ok. 200 km nowych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych w obu częściach miasta, zmodernizowano 57 km starych sieci kanalizacyjnych, wybudowano magistrale wodociągowe: „Miedwie – Kijewo” i „Warszewo – Mścięcino” o łącznej długości ok. 22 km oraz halę filtracji wody na węglu aktywnym w Zakładzie Produkcji Wody Miedwie. Realizacja programu

„Poprawa jakości wody w Szczecinie” przyczyniła się do bezpośredniej poprawy jakości życia Szczecinian, a jego efekty pozwoliły na:
- ogromną redukcję odprowadzanych do Odry zanieczyszczeń;
- poprawę jakości oraz pewność dostaw wody do picia;
- dostosowanie systemu wodno-ściekowego do wymogów prawa polskiego i dyrektyw Unii - Europejskiej w zakresie ochrony środowiska;
- uniknięcie wnoszenia opłat z tytułu kar za zanieczyszczanie środowiska;
- powstanie zaplecza technicznego nieodzownego do rozwoju miasta i przyciągnięcia nowych inwestorów;
- zwiększenie atrakcyjności terenów turystycznych regionu Zalewu Szczecińskiego;
- powstanie dodatkowych miejsc pracy dla mieszkańców Szczecina.

Program „Poprawa jakości wody w Szczecinie” jest pierwszym, tak dużym tego typu przedsięwzięciem zrealizowanym w Polsce.