Gospodarka odpadami. Jak z opłat rozliczają się jednostki organizacyjne gminy?

Zgodnie z art. 6h ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. poz. 391 t.j.), zwanej dalej „UCPG", właściciele nieruchomości, o których mowa w art. 6c, [przyp. nieruchomości objęte „gminnym systemem gospodarowania odpadami komunalnymi"] są obowiązani ponosić na rzecz gminy, na terenie której są położone ich nieruchomości, opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Natomiast wedle art. 6m ust. 1 UCPG właściciel nieruchomości jest obowiązany złożyć do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta deklarację o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w terminie 14 dni od dnia zamieszkania na danej nieruchomości pierwszego mieszkańca lub powstania na danej nieruchomości odpadów komunalnych.

Z powyższych przepisów wynika, iż podmiotami zobowiązanymi do uiszczenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi powstającymi na terenie danej nieruchomości są ich właściciele, którzy jednocześnie zobowiązani są do składania deklaracji o wysokości ponoszonej przez siebie opłaty. Na gruncie UCPG przez właściciela nieruchomości należy rozumieć również współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością (tak art. 2 ust. 1 pkt 4 UCPG). W świetle powyższego za 'właściciela nieruchomości' będzie więc uważany zarówno samoistny posiadacz nieruchomości (ten, kto włada nią jak właściciel), jak i użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym wiąże się określone władztwo nad cudzą nieruchomością, a więc tzw. posiadacz zależny, bez względu na swoją formę organizacyjno-prawną (będą to mogły być więc również jednostki sektora finansów publicznych (samorządowe jednostki budżetowe i zakłady budżetowe).

Tak więc w przypadku, gdy prawo do władania nieruchomością posiada jednostka organizacyjna gminy, to na tej jednostce spoczywa obowiązek uiszczenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi powstającymi na jej terenie oraz obowiązek składania deklaracji o wysokości tej opłaty.

Należy przy tym podkreślić, że powyższe obowiązki będą obciążać tylko te jednostki organizacyjne gminy, które władają nieruchomościami wskazanymi w art. 6c ust. 2 UCPG, a więc nieruchomościami niezamieszkałymi, na których powstają odpady komunalne (dotyczy to np. szkół, szpitali, lokali usługowych itp.), w stosunku do których rada gminy podjęła uchwałę o objęciu ich systemem gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminę. W przypadku nieruchomości wskazanych w art. 6c ust. 1 UCPG (zamieszkałych) obowiązki te obciążają bowiem te osoby (mieszczące się w powyższej definicji 'właściciela nieruchomości'), które są jednocześnie mieszkańcami gminy. Mieszkańcem może być natomiast wyłącznie osoba fizyczna.

Obowiązek uiszczania opłaty i składania deklaracji nie powstaje również wtedy, gdy jednostka organizacyjna gminy włada niezamieszkałymi nieruchomościami stanowiącymi własność gminy, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 11 i 12 UCPG. Chodzi tutaj o nieruchomości takie jak ulice, place, inne tereny otwarte o charakterze użyteczności publicznej oraz tereny, na których zlokalizowane są przystanki komunikacyjne, których właścicielem lub zarządzającym jest gmina oraz które położone są na jej obszarze przy drogach publicznych.

Wyjaśniając powyższe wyłączenie należy w pierwszej kolejności wskazać, że nieruchomości, o których mowa wyżej, stanowią nieruchomości niezamieszkałe, na których powstają odpady komunalne. Zgodnie bowiem z definicją odpadów komunalnych zawartą w art. 3 ust. 2 pkt 4 ustawy o odpadach, przez odpady komunalne rozumie się odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. O tym, czy dane substancje lub przedmioty należy zakwalifikować jako odpady komunalne, decyduje więc bądź źródło ich powstania („odpady powstające w gospodarstwach domowych"), bądź ich charakter lub skład („podobny do odpadów powstających w gospodarstwach domowych"). To czy dany odpad niepowstający w gospodarstwie domowym jest odpadem komunalnym, należy badać każdorazowo przy uwzględnieniu charakteru i składu tego odpadu. W tym znaczeniu odpadami komunalnymi będą przykładowo odpady takie jak papier, opakowania (kubki, butelki, woreczki, inne odpady opakowaniowe) oraz odpady ulegające biodegradacji (odpady spożywcze, odpady z terenów zielonych, itp), a więc takie, które gromadzone są w koszach ulicznych zlokalizowanych na w/w obszarach.

W następnej kolejności należy zauważyć, że pomimo, iż nieruchomości stanowiące własność gminy, takie jak chodniki, skwery, place zabaw (dot. to nieruchomości wskazanych w art. 3 ust. 2 pkt 11 i 12 UCPG), są nieruchomościami niezamieszkałymi, na których powstają odpady komunalne, to nie mogą być objęte zakresem uchwały, o której mowa w art. 6c ust. 2 UCPG, a co z tym związane, nie mogą być włączone do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminę. Deklaracje i opłaty dotyczą natomiast tylko tych nieruchomości, które objęte są tym systemem.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska należy wskazać, że obowiązek zapewnienia czystości i porządku na nieruchomościach stanowiących własność gminy, będących tzw. terenami użyteczności publicznej, ciąży na gminie z mocy przepisów ustawy, tj. na mocy wspomnianego już art. 3 ust. 2 pkt 11 i 12 UCPG. Tymczasem podjęcie uchwały na podstawie art. 6c ust. 2 UCPG ma na celu przejęcie przez gminę dalszych obowiązków, tj. takich, które dotychczas nie ciążyły na gminie z mocy ustawy. Wobec tego uchwała podjęta na podstawie art. 6c ust. 2 UCPG nie może dotyczyć przejęcia przez gminę obowiązków właścicieli niezamieszkałych nieruchomości gminnych, gdyż obowiązki te „pierwotnie" obciążają gminę (z mocy ustawy). W przeciwnym razie gmina postanawiałby o przejęciu obowiązków od samej siebie, co nie miałoby żadnego praktycznego znaczenia. Uchwała, o której mowa, może zatem dotyczyć wyłącznie niezamieszkałych nieruchomości „prywatnych", na których powstają odpady komunalne.

Należy ponadto zauważyć, że obowiązek objęcia wszystkich właścicieli nieruchomości z terenu gminy systemem gospodarowania odpadami komunalnymi (obowiązek ten doprecyzowany został w art. 6c i n. UCPG) jest obowiązkiem innym (odrębnym), aniżeli obowiązek pozbywania się odpadów z terenów użyteczności publicznej (por. art. 3 ust. 2 pkt 3 UCPG, a art. 3 ust. 2 pkt 11 UCPG). Pierwszy z obowiązków dotyczy nieruchomości prywatnych, drugi natomiast niezamieszkałych nieruchomości gminnych.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że system gospodarowania odpadami komunalnymi przez gminę nie dotyczy niezamieszkałych nieruchomości stanowiących własność gminy, przeznaczonych na cele użyteczności publicznej. Nie są to bowiem nieruchomości, z których gmina z mocy prawa przejęła obowiązek odbioru odpadów komunalnych (art. 6c ust. 1 UCPG) lub obowiązek taki może przejąć, na mocy uchwały wydanej na podstawie art. 6c ust. 2 UCPG. W związku z tym jeżeli jednostka organizacyjna gminy włada takimi właśnie nieruchomościami, nie uiszcza z tego tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi oraz nie składa deklaracji. Jeżeli z kolei włada ona innymi niezamieszkałymi nieruchomościami, na których powstają odpady komunalne i które dodatkowo objęte zostały systemem, to ma obowiązek płacenia opłat i złożenia deklaracji.