Dotacje unijne wspierają palący problem odpadów pogórniczych

Wytwórczość przemysłowa związania jest często z powstawaniem odpadów poprodukcyjnych, które stanowią niejednokrotnie zagrożenie dla naszego środowiska. Szczególnie problemem tym dotknięty jest Śląsk jako region o największej kumulacji przemysłu ciężkiego. Zdecydowana większość odpadów przemysłowych w województwie śląskim pochodzi z urobku węgla kamiennego - odpady z sektora wydobywczego stanowią tam aż 75-80 % wszystkich odrzutów przemysłowych. Jeszcze dwie dekady temu, kiedy to Śląsk był pionierem w tworzeniu produktu krajowego, w głównej mierze za pośrednictwem sektora górnictwa, nie przywiązywano uwagi do minimalizacji ilości odpadów i ich zagospodarowania. Nie istniały wówczas wystarczające wymagania legislacyjne, które pozwalałyby chronić środowisko przy równoczesnym rozwoju produkcji wytwórczej. W wyniku wieloletniej i prowadzonej na szeroką skalę działalności wydobywczej pojawiły się w krajobrazie liczne zwałowiska odpadów pogórniczych o bardzo dużej objętości. W sumie w ten sposób na terenie Śląska, zgromadzonych jest na hałdach ponad 100 mln Mg odpadów. Największe składowiska odpadu pogórniczego zlokalizowane są w rejonie Mikołowa – tamtejsza Hałda Panewniki zajmuje obszar ok. 118,4 ha, zdeponowanych jest na niej 27 mln Mg , a na zwałowisku w rejonie miasta Knurów na powierzchni 300 ha złożonych jest ok.70 mln Mg. Hałdy te kolidują z otaczającym krajobrazem oraz wpływają niezwykle niekorzystnie na środowisko naturalne. Eksperci alarmują, iż składowiska te, wymagają usunięcia lub przynajmniej złagodzenia wyjątkowo niekorzystnych skutków wywołanych ich istnieniem.

Mimo ograniczenia działalności wydobywczej w ostatnich latach, w dalszym ciągu istnieje wiele kopalń, które nieustannie potęgują problem powstawania odpadów. Wykopaliska te, pracując wciąż w oparciu o stare technologie, produkują rocznie 25 mln Mg odpadów pogórniczych. Ponadto, w procesie wzbogacania węgla, powstaje inny odpad - muł popłuczkowy - gromadzony obecnie w osadnikach mułowych w ilości ok. 4 mln Mg. Rocznie dodatkowo jego produkcja wzrasta o kolejny 1 mln Mg. Jest to nieodłączny efekt działalności górniczo - przeróbczej i przetwórczej, i niestety, w żaden sposób nie można go wyeliminować z procesu produkcyjnego.

Co w tej sytuacji nam pozostaje? Możemy postarać się o minimalizację jego skutków, między innymi na drodze przerobu i ponownego wykorzystania odpadów, i nie wolno nam równocześnie zapominać o uporaniu się z efektami dotychczasowego sposobu gospodarowania odpadami. Powstaje pytanie dlaczego do tej pory tak ważki problem nie znalazł swojego rozwiązania? Omawiany tradycyjny sposób zagospodarowywania odrzutów z urobku węgla, poprzez wbudowanie ich w zapadliska i niecki górnicze bądź obiekty budowlane bazował na dotychczas obowiązujących przepisach prawnych, które nie przyjmowały za priorytet troski o środowisko. Również technologie jakimi dysponują śląskie kopalnie nie pozwalały dotychczas na zagospodarowanie odpadów bezpośrednio w instalacjach wydobywczo - przeróbczych. Nacisk Unii Europejskiej na zmianę sposobu gospodarowania odrzutów z produkcji, nałożył na Polskę nowe zasady w tej materii. Wśród nich mieści się również wymóg uporządkowania gospodarki odpadami pogórniczymi. Co więcej, Unia Europejska przeznacza na to swoje fundusze.

Programy unijne regulujące wdrażanie polityki regionalnej przewidziały odrębny budżet na rozwiązywanie tego palącego problemu. W 2008 r. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska uruchomił w ramach unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie 4.6. pod nazwą „Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne”.

Z dofinansowania w ramach tego źródła finansowania skorzystała firma Haldex S.A., przedstawiając projekt mający na celu rozwiązywanie problemu gospodarki odpadów pogórniczych na Śląsku. Inwestycja planowana do wdrożenia przy finansowym współudziale Unii Europejskiej, polega na wyposażeniu firmy w instalacje do przerobu odpadów pogórniczych, w miejscu ich wytworzenia. Całość inwestycji opiewa na kwotę ponad 24 mln zł, z czego blisko 6,5 mln zł. zostanie sfinansowane z budżetu unijnego. Harmonogram realizacji przewiduje wdrożenie zadania i uruchomienie instalacji do końca 2010 r. W ramach projektu zostaną zakupione urządzenia mobilne - przyjęcie takiego rozwiązania pozwoli na pracę w wielu lokalizacjach oraz przenoszenie z jednego źródła powstawania odpadu do kolejnego. Taka organizacja odbioru i przerobu materiału pozwoli na bezpośredni odbiór odpadów pogórniczych z kopalń i ich odzysk w instalacjach, bez potrzeby transportowania na hałdy oraz składowania. Realizacja tej nowatorskiej inwestycji umożliwi odbiór odrzutów najbliżej źródła ich powstawania, co jest zgodne z najnowszymi wymogami legislacyjnymi. Innym efektem ekologicznym realizacji projektu, będzie wyeliminowanie transportu odpadów - co z oczywistych powodów szkodziło środowisku i było niezwykle uciążliwe i kosztochłonne.

Zaprojektowana koncepcja pozwoli również na zmianę sposobu zagospodarowania odpadów oraz zwiększenie efektywności ich recyklingu. Zakupione w ramach projektu instalacje będą w stanie przerabiać nawet 100% odbieranych odrzutów w wydobycia węgla.

Instalacje zamontowane w ramach projektu będą przerabiać ponadto odpad bieżący z kopalń Kompanii Węglowej S.A. Wielkość tego przerobu oszacowano na 5,3 mln Mg rocznie. W konsekwencji inwestycji całość odpadów zostanie przekształcona w produkty certyfikowane: kruszywa i kamień łamany. Podjęcie wdrażanych działań jest zbieżne z zaplanowanymi strategicznymi zadaniami (zawartymi w Planie Gospodarki Odpadami dla woj. Śląskiego), w tym opracowanie efektywnych metod wykorzystania odpadów pogórniczych z bieżącej produkcji do robót inżynieryjnych w budownictwie lądowym i wodnym. Produkcja kruszyw na bazie odpadów pogórniczych jako substytutu kruszyw naturalnych z zastosowaniem w masowej skali w szczególności w drogownictwie, a także do prac inżynieryjnych w budownictwie przemysłowym jest działaniem bardzo korzystnym z punktu widzenia ochrony rodzimych zasobów surowców naturalnych. (mówi o tym też Ustawa Prawo Ochrony Środowiska – Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150, dział VII – ochrona kopalin).

Ta wyjątkowa zaleta projektu nie jest jednakże jedyną - w efekcie przyjęcia przytoczonych rozwiązań inwestycja wniesie znaczący wkład w poprawę standardów ochrony środowiska, w tak bardzo zanieczyszczonym województwie śląskim. Najważniejszym efektem będzie zlikwidowanie hałdy „Panewniki” poprzez przerób złożonych na niej 27 mln Mg odpadów do roku 2025, a odzyskany teren zostanie poddany rekultywacji.

Powszechnie w Polsce stosowane kierunki zagospodarowania zwałowisk pogórniczych to rekultywacja leśna, rolna bądź parkowo-rekreacyjna. Również w tym przypadku, tereny po hałdzie „Panewniki” mają zostać przeznaczone pod zalesienie wraz z organizacją funkcji wypoczynkowych dla Ślązaków. Inwestycja pozwoli na przywrócenie do gospodarki leśnej 130 ha lasu, co w tym regionie jest rozwiązaniem bardzo istotnym, z punktu widzenia tworzenia tzw. „zielonych płuc dla Śląska”.

Jak wiadomo Hałda Panewniki, stanowi obecnie poważne zagrożenie również dla wód podziemnych. Przedostają się z niej do wód podziemnych, niebezpieczne związki takie jak siarczany i chlorki, które uniemożliwiają chociażby gospodarcze użycie wody. Utylizacja hałdy pozwoli odzyskać wartości jakościowe wód podziemnych, także poza terenem objętym składowiskiem.
Na tym nie koniec - dodatkowo projekt wpłynie na zmniejszenie emisji gazu cieplarnianego. Składowisko odpadów powęglowych stanowi zagrożenie dla atmosfery, do której ulatnia się głównie dwutlenek węgla. Poza tym do atmosfery przedostaje się dwutlenek siarki, który powoduje także rozprzestrzenianie się nieprzyjemnego zapachu. Zanieczyszczenia te, powstają w procesach towarzyszących tego typu składowiskom, czyli samozapaleniom odpadów powęglowych. Z pewnością, ograniczenie emisji gazu cieplarnianego spowoduje poprawę jakości powietrza oraz zmniejszenie uciążliwego odoru, czyli tych zagrożeń, które obecnie dotykają obszary położone w bliskości od terenów bezpośredniego składowania odpadów powęglowych.
Wreszcie przedsięwzięcie wpłynie także pozytywnie na bioróżnorodność regionu. Utylizowanie hałdy oraz rekultywacja zdegradowanych terenów spowoduje zwiększenie atrakcyjności obszaru - przede wszystkim wzrośnie różnorodność gruntowa roślin, które obejmą rekultywowany teren, a także różnorodność gatunkowa małych zwierząt.

Realizacja projektu doprowadzi w konsekwencji do racjonalnego i kompleksowego zagospodarowania odpadów pogórniczych z możliwością ich wykorzystania w szerokim zakresie i w masowej skali. Do roku 2012 przewidziano do zagospodarowania całość odpadu wytwarzanego przez Kompanię Węglową S.A. w ilości 15 mln Mg skały płonnej i 1 mln Mg mułów popłuczkowych (takie rozwiązywanie problemu jest zgodne z naczelną zasadą gospodarowania odpadami zawartą w Ustawie z 27.04.2001r. o odpadach, art. 5 pkt. 2 – „zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku, jeżeli nie udało się zapobiec powstawania odpadów”).

Wdrożenie w życie inwestycji przyczyni się do poprawy spełnienia polskich i unijnych wymogów legislacyjnych w zakresie gospodarki odpadami i ochrony środowiska na terenie województwa śląskiego. Najważniejszą jednak korzyścią dla środowiska naturalnego, nie tylko dla regionu ale całego kraju jest fakt, że środowisko naturalne Śląska jest wciąż zdegradowane i należy dołożyć wszelkich starań, aby nie tylko nie pogorszyć już istniejącego stanu, ale w miarę możliwości doprowadzić do jego poprawy. Z tego względu rozwiązywanie problemu gospodarki odpadowej jest tak istotne na tym obszarze, a projekt niewątpliwie się walnie do tego przyczynia.