Nowy system kaucyjny a ekologia – jak nowe przepisy wpłyną na recykling i ilość odpadów?

Polska przez lata miała problem z porzuconymi butelkami i puszkami – w lasach, nad rzekami, na osiedlach. Choć selektywna zbiórka odpadów działa od dawna, to właśnie opakowania po napojach wyjątkowo często „unikały” kosza. Uruchomienie ogólnokrajowego systemu kaucyjnego od 1 października 2025 r. to jedna z największych zmian w polskiej gospodarce odpadami od lat – zmiana, która bezpośrednio dotyka lub dotknie każdego konsumenta przy sklepowej półce.

Sprawdź coś się zmieniło od 1.10.2025: polskisystemkaucyjny.pl/dla-konsumentow

Nowe zasady mają nie tylko zachęcić do zwrotu opakowań, ale też pomóc Polsce spełnić ambitne unijne cele recyklingowe. W praktyce chodzi o to, by butelki i puszki przestały być śmieciem, a stały się wartościowym surowcem, który wraca do obiegu zamiast lądować w rowie czy na wysypisku.

Na czym polega polski system kaucyjny?

System kaucyjny działa w prosty sposób: kupując napój w określonym opakowaniu, płacisz dodatkowo kaucję, którą odzyskujesz po oddaniu pustego opakowania. W Polsce system obejmuje:

• jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych (np. PET) o pojemności do 3 litrów,
• metalowe puszki o pojemności do 1 litra,
• szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra (te wchodzą do systemu etapami).

Kaucja wynosi 50 groszy za butelki plastikowe i puszki oraz 1 zł za butelki szklane wielorazowe. Co ważne – nie trzeba mieć paragonu, żeby dostać zwrot pieniędzy. Wystarczy, że oddasz niezgniecione opakowanie ze znakiem systemu i czytelnym kodem kreskowym do sklepu lub automatu przyjmującego opakowania.

Dlaczego system kaucyjny jest tak ważny z punktu widzenia ekologii?

Dotychczas wiele opakowań po napojach trafiało do zmieszanych śmieci, a część w ogóle nie trafiała do żadnego pojemnika. To oznaczało marnowanie surowca, emisje związane z produkcją nowych opakowań oraz zaśmiecanie środowiska.

System kaucyjny ma z tym skończyć, bo:

• motywuje finansowo – rezygnacja z wyrzucenia butelki to realna strata pieniędzy,
• „wyciąga” opakowania z systemu odpadów zmieszanych, dzięki czemu surowiec jest czystszy i łatwiejszy do recyklingu,
• zmienia nawyki – szczególnie u osób, które do tej pory nie przejmowały się segregacją.

Doświadczenia innych krajów pokazują, że działające systemy kaucyjne pozwalają odzyskać nawet 90–98% opakowań po napojach, co jest wynikiem nieosiągalnym przy samej selektywnej zbiórce „workowej”.

Cele unijne i polskie zobowiązania – skąd ten pośpiech?

Wprowadzenie systemu nie jest tylko „dobrą wolą” państwa. Polska musi dostosować się do wymogów unijnej dyrektywy SUP (Single-Use Plastics), która nakłada na kraje członkowskie obowiązek osiągnięcia:

• 77% poziomu selektywnej zbiórki plastikowych butelek do 2025 r.,
• 90% do 2029 r.

Te same poziomy zostały wpisane w polskie przepisy jako cele dla przedsiębiorców wprowadzających na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem. To oni, poprzez organizację systemu kaucyjnego, muszą dopilnować, by butelki i puszki wracały z powrotem do recyklingu, zamiast zasilać statystyki odpadów zmieszanych.

Jak nowe zasady zmienią recykling w praktyce?

Największa różnica dotyczy jakości zbieranych odpadów. Opakowania trafiające do systemu kaucyjnego:

• nie są zanieczyszczone resztą frakcji (bio, popiół, odpady higieniczne),
• są sortowane już na etapie zwrotu (osobno PET, puszki, szkło),
• stanowią „czysty” strumień surowca dla recyklerów.

To oznacza wyższy odsetek opakowań, które faktycznie można przerobić na nowe butelki, a nie tylko „odzyskać energetycznie” przez spalenie. Dodatkowo unijne przepisy wymagają, aby plastikowe butelki zawierały określony udział tworzyw z recyklingu – co najmniej 25% od 2025 r. – więc zamknięcie obiegu surowców staje się ekonomiczną koniecznością, a nie tylko ekologicznym hasłem.

System kaucyjny upraszcza życie recyklerom i producentom: zamiast „szukać igły w stogu siana” w zmieszanych odpadach, dostają strumień cennych surowców, które łatwo przetworzyć w modelu gospodarki obiegu zamkniętego – więcej informacji na stronie PSK o obiegu szklanej butelki znajdziesz tutaj.

Mniej śmieci w przestrzeni publicznej – realna szansa, nie teoria

Butelki i puszki należą do najczęściej znajdowanych odpadów w lasach, nad rzekami i w parkach. System kaucyjny uderza w ten problem bardzo prosto – za wyrzucenie opakowania do lasu ktoś de facto wyrzuca pieniądze. Co więcej, doświadczenia Litwy, Niemiec czy Norwegii pokazują, że wprowadzenie kaucji szybko przekłada się na czystsze ulice i mniej „dzikich wysypisk” opakowań po napojach.

W polskich warunkach można spodziewać się kilku efektów:

• mniej śmieci w miejscach rekreacji,
• mniej odpadów „obok kosza”, bo butelka staje się czymś „wartościowym”,
• wzrost liczby osób zbierających porzucone opakowania – po prostu dlatego, że można na tym drobnie zarobić.

To dobra wiadomość nie tylko dla środowiska, ale też dla samorządów, które wydają duże kwoty na sprzątanie przestrzeni publicznej.

Co to oznacza dla gmin i systemu selektywnej zbiórki?

Część strumienia odpadów, która do tej pory trafiała do gminnych pojemników żółtych i zielonych, przeniesie się do systemu kaucyjnego. Dla samorządów to miecz obosieczny:

• z jednej strony mniej butelek i puszek w odpadach komunalnych to mniejsze koszty zagospodarowania i szansa na lepsze spełnianie własnych poziomów recyklingu,
• z drugiej – mniejsza ilość wartościowego surowca może ograniczyć przychody ze sprzedaży tworzyw i metali z gminnych instalacji.

Dlatego wiele gmin będzie musiało zrewidować swoje modele finansowania gospodarki odpadami, a jednocześnie postawić mocniej na edukację: mieszkańcy powinni wiedzieć, które opakowania oddać „na kaucję”, a które wciąż wrzucać do pojemników na selektywną zbiórkę.

Wyzwania i ryzyka – czego nie rozwiąże sama kaucja?

Choć system kaucyjny ma ogromny potencjał ekologiczny, nie jest magiczną różdżką. Wymaga:

• sprawnego działania operatorów i sklepów (szczególnie mniejszych placówek),
• dobrej komunikacji z konsumentami – od oznaczeń na opakowaniu po jasne zasady zwrotu,
• cierpliwości w pierwszych miesiącach, kiedy system będzie się docierał.

Można też spodziewać się sytuacji problematycznych: kolejek do automatów, braków miejsca na magazynowanie zwrotów w małych sklepach czy frustracji klientów, gdy opakowanie nie zostanie przyjęte (np. przez zgniecenie czy brak oznaczenia). Jednak są to problemy organizacyjne, które kraje z działającym systemem z czasem skutecznie rozwiązały – i nic nie wskazuje, by Polska była wyjątkiem.

Kaucja jako codzienny wybór – ekologia, która „wchodzi w nawyk”

Największą zmianą, jaką przynosi system kaucyjny, jest to, że ekologia przestaje być abstrakcyjnym hasłem, a staje się codziennym, bardzo konkretnym wyborem:

• czy wyrzucić butelkę, czy jednak zachować ją i oddać,
• czy kupić napój w opakowaniu objętym kaucją, które „krąży” w obiegu,
• czy nauczyć dzieci, że śmieć po napoju to w istocie mała moneta, której nie zostawia się w parku.

Jeśli system będzie działał sprawnie, Polski System Kaucyjny może stać się jednym z najskuteczniejszych narzędzi w walce z odpadami opakowaniowymi – i realnie zmniejszyć ilość śmieci trafiających do środowiska. Jednocześnie pomoże nam zbliżyć się do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym, w którym butelki i puszki nie kończą życia na wysypisku, lecz wracają do nas w postaci nowych opakowań.

Warto dodać, że dynamika zmian przyspiesza także po stronie biznesu. Kilka lat temu UOKiK wydał zgodę na utworzenie nowego operatora kaucyjnego przez największe browary i producentów napojów, co oznacza, że branża realnie przygotowuje się do wdrożenia systemu na dużą skalę. To krok, który może przyspieszyć organizację całego przedsięwzięcia i sprawić, że kaucja zacznie działać płynnie od pierwszych miesięcy funkcjonowania.