Warszawskie kanały a Powstanie '44 [galeria]

Niemcy poznali ważność kanałów dla powstańców dopiero po zdobyciu Starówki

W dzień 70 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego chcielibyśmy przypomnieć rolę, jaką odegrały w nim warszawskie kanały. Choć początkowo powstańcy w ogóle nie brali pod uwagę ich wykorzystania, to w miarę przedłużających się walk postanowiono użyć je do komunikacji między punktami oporu, transportu broni, a w ostatniej fazie powstania - do ewakuacji.

Największe z kanałów ówczesnej Warszawy miały wymiary 160x210 cm, najmniejsze 60x90 cm. Gdy walki zaczęły się przedłużać (zakładano, że potrwają 3-4 dni), pojawił się pomysł, aby wykorzystać je do połączenia ze sobą szeregu odizolowanych od siebie powstańczych punktów oporu. W tym celu wydobyto z będących pod ostrzałem biur Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji przy ul. Lipowej monografię wodociągów i kanalizacji zawierającą plan sieci kanalizacyjnej Warszawy i opisy jej średnic. Pozwoliło to na wytyczenie planu dróg komunikacyjnych pod miastem.

Powstańcy utworzyli specjalne patrole kanałowe, w skład których wchodziły przeważnie kobiety a później również młodzi chłopcy (głównie harcerze), którzy posiadali względnie drobną budowę ciała. Ich zadanie wymagało szczególnie mocnej psychiki. Musieli czasem poruszać się w kanałach, których wysokość wynosiła zaledwie 110 cm, woda z nieczystościami sięgała nawet do pasa, a dodatkowo panowały absolutne ciemności.

Początkowo kanały były wykorzystywane do łączności oraz transportu broni, amunicji i środków opatrunkowych, a także poczty. Poza tym Śródmieście zostało połączono ze Starówką linią telefoniczną, której kabel przebiegał właśnie kanałem. Linia działała od 15 sierpnia do opuszczenia Starego Miasta przez powstańców.

Następnie kanały zaczęto wykorzystywać również do ewakuacji. Przechodziły nimi wtedy większe grupy ludzi zazwyczaj z pełnym uzbrojeniem, co ogromnie utrudniało i tak już ekstremalnie ciężką przeprawę. Po raz pierwszy kanałów użyto w ten sposób 11 sierpnia. 83 powstańców pokonało wtedy kanałami 1 km z "Reduty Wawelskiej" do ul. Prokuratorskiej na kolonii Staszica. Ostatnia dramatyczna ewakuacja miała miejsce 26-27 września, kiedy z Mokotowa w kierunku Śródmieścia ruszyło kanałami 950 osób. Po ponad 20 godzinach błądzenia ci powstańcy, którzy przeżyli koszmarną przeprawę, wyszli na powierzchnię włazem przy ul. Dworkowej, gdzie zostali pojmani przez SS-manów.

Wykorzystanie kanałów w trakcie Powstania Warszawskiego daleko przewyższało skalą, jakiekolwiek podobne działania w trakcie II wojny światowej.

(mk)